impression image impression image

Wij leven in een onrustige tijd. Er is oorlog in Oekraïne en de Gaza-strook. Corona steekt weer de kop op en wat voor regering we krijgen, moeten we maar afwachten. Vroeger was dat niet vaak anders. In de tijd van Franciscus bijvoorbeeld is de melaatse de paria van de samenleving. Regelmatig breekt er een epidemie uit en voeren steden onderling met elkaar oorlog. Daarnaast is er de kruistocht, want de islam moest volgens de paus bestreden worden. In zijn encycliek Quia Maior van 1213 roept paus Innocentius III alle christenen op tot een nieuwe kruistocht. Hij kondigt allerlei maatregelen af om de gedachte aan de kruistocht, als vrome en heilige onderneming, onder de gelovigen levend te houden. Zo laat hij dagelijks voor deze strijd bidden, wordt er herhaaldelijk voor gecollecteerd, en wordt er elke maand een processie gehouden om te bidden voor de bevrijding van het Heilig Land, aldus Jan Hoeberichts in Franciscus en de Islam. Op deze wijze wordt het christenvolk voor de kruistocht gemobiliseerd.

Maar de kruistochtenkoorts raakt Franciscus niet. Hij gaat zijn eigen weg, volgt zijn eigen geweten. Voor hem is er maar een weg naar vrede en dat is de vrede zelf. Terwijl het gaan naar Jeruzalem in die tijd op ieders lip ligt, organiseert Franciscus drie jaar voor zijn dood een kerstgebeuren in Greccio. Hij wil namelijk op zijn netvlies krijgen de behoeftige omstandigheden waaronder het kind Jezus is geboren. Hij vraagt daarom een adellijk man, een zekere Johannes, hem te helpen. En op kerstavond komen de mensen van heinde en ver met fakkels en kaarsen om het schouwspel te zien. Franciscus heeft een kribbe laten opstellen met hooi erin. Daarnaast staat een os en een ezel. Meer is het eigenlijk niet. De priester leest boven de kribbe de heilige mis en Franciscus zingt het evangelie. Als hij daarna preekt, vallen een paar zaken op. Op de eerste plaats ziet een man, door de manier waarop Franciscus vertelt, een kind in de kribbe liggen, in een doodsslaap. Deze wordt door de woorden van Franciscus tot leven gebracht. ‘Een toepasselijk visioen,’ schrijft Thomas van Celano, ‘want in de harten van velen was het Kind Jezus immers een onbekende geworden, maar door Gods genade had Franciscus het in hen weer tot leven gewekt’ (1 Cel 86).

Daarbij spreekt Franciscus, als hij het over Jezus heeft, over het kind van Be...thlehem, waarbij hij het woord Bethlehem uitspreekt ‘blatend als een schaap.’ Waarschijnlijk zal daar nog lang over gesproken zijn. Niet langer Jeruzalem, maar Bethlehem wordt het gesprek van de dag. Zo laat Franciscus zien, dat je voor het Jezuskind niet naar het Heilig Land hoeft te reizen en zeker geen oorlog hoeft te voeren. Het kind van Bethlehem wordt immers in hun midden geboren, in Greccio. Deze kerstviering vindt plaats in de open lucht bij het schijnsel van wat fakkels en kaarsen. Volgens Helmut Feld, in zijn boek Franziskus von Assisi und seine Bewegung, is het meest ongewone de deelname van dieren aan de mis, de os en de ezel bij de kribbe. En door te blaten als een schaap voegt Franciscus zichzelf bij de dieren. Zoiets moet toen en later aanstootgevend zijn geweest, want met de deelname van de dieren aan de viering wordt ook gezegd dat de niet-menselijke schepselen deelhebben aan het gebeuren van de menswording en daarmee aan de verlossing. De os (symbool voor het joodse volk) en de ezel (symbool voor de niet-joodse volkeren) worden samengebracht rond de kribbe. Zo brengt het kind in de kribbe vrede tussen alle mensen. Van het Hebreeuwse woord voor os en ezel, sjoor wa chamoor, is ons woord schorriemorrie afgeleid. In hun midden vindt de menswording van God plaats.

impression image impression image

kerstnacht in greccio

achthonderd jaar geleden, hoorngeschal
klonk overal, ook toen was er geen vrede
het dal gevuld met woest geschreeuw van mannen

ridders die de heuvels over wilden, de zee
en knechten die met vuur en zwaard
de saraceen bestreden
wie thuis bleef prevelde van haat vergeven beden

jeruzalem lag verdwaasd op ieders lip
verdwenen was die dagen elk begrip
men waande zich met schild en zwaard een held

wie maakt een einde aan het krijgsgeweld?
wie relativeert de strijd, de heilige steden?
dat kan alleen een nar zijn, zo wordt verteld

hij straalde vrede uit, drie jaar voor zijn dood
sprak over bethlehem
voor iedereen een huis met brood

hij wilde met zijn eigen ogen zien
gewoon in greccio, een klein gehucht
een kribbe met wat hooi, een os een ezel

in ’t eigen dorp geschiedde hier iets groots
als hij het kind bij name noemde
zo tot leven bracht

dan klonk het als het blaten van een schaap
be….thlehem weergalmde het die nacht
be….thlehem

waar fakkels warmte gaven licht voor mens en dier
het vredeskind aan de vergetelheid ontrukt
bracht de verbeelding aan de macht
be….thlehem is hier

want hooi verwijst naar brood voor os en ezel
of hij nu jood is saraceen, heiden palestijn
bij ’t schorriemorrie, daar zal vrede zijn